معرفی کلی:
از پیش ساز‌های ویتامین A که یک ویتامین محلول در چربی است میتوان به رتینوئید‌ها (رتینول، رتینالدئید و رتینوئیک اسید) و کاروتنوئید‌ها (β-کاروتن و کریپتوگزانتین) اشاره کرد.
β-کاروتن برای جذب باید به رتینالدئید تبدیل شود که این واکنش توسط آنزیم کاروتن دی‌اکسیژناز انجام میشود. سپس رتینالدئید به رتینول احیا و استریفیه شده و سپس از طریق سلول‌های مخاطی روده جذب میشود.
نکته‌ای که باید به آن اشاره کرد این است که از نظر تئوری یک مولکول β-کاروتن می‌بایست به ۲ مولکول رتینول تبدیل شود اما از آنجا که آنزیم کاروتن دی‌اکسیژناز فعالیت کمی در روده دارد (و چند عامل دیگر)، اما در عمل ۶ میکرو‌گرم β-کاروتن به ۱ میکرو‌گرم رتینول تبدیل میشود.۱
اثرات:
ویتامین A دارای نقش‌های اساسی است.
اثر بر بینایی:
رتینال جزء ساختمانی رنگدانه‌های بینایی واقع در سلول‌های مخروطی و استوانه‌ای شبکیه‌ی چشم است. در اپیتلیوم رنگدانه‌ای شبکیه تمام – ترانس رتینول به ۱۱- سیس رتینول تبدیل میشود که خود پس از واکنش با اپسین به ردوپسین (در سلول‌های استوانه‌ای) یا یدوپسین (در سلول‌های مخروطی) تبدیل میشود. جذب نور به وسیله ردوپسین سبب تبدیل ۱۱- سیس رتینول به تمام – ترانس رتینول میشود که به خاطر این تغییر شکل فضایی، یک ایمپالس عصبی شروع میشود.۲
اثر بر تنظیم بیان ژن و تمایز سلولی:
تمام – ترانس رتینوئیک اسید و ۱۱- سیس رتینوئیک اسید، بر روی بیان ژن اثر می‌گذارند. گیرنده‌های هسته‌ای رتینوئیدی که برای اثر هورمون‌های تیروئیدی و ویتامین D لازم هستند نیاز به رتینوئیک اسید دارند، پس در صورت کمبود ویتامین A عملکرد ویتامین D نیز مختل میشود.۳
کمبود:
کمبود ویتامین A شایع‌ترین دلیل کوری در کشور‌های در حال توسعه است و طبق برآوردها، حدود ۲۵۰ میلیون کودک در معرض این خطر قرار دارند.۴
اولین نشانه این کمبود، کاهش حساسیت به نور سبز است که در نهایت به شب‌کوری می‌انجامد. کمبود طولانی‌تر سبب بروز گزروفتالمی میشود.
مسمومیت:
مسمومیت با سطوح پلاسمایی افزایش یافته رتینول استر‌های همراه با لیپوپروتئین‌ها مشخص میشود. از علایم اولیه و شایع این مسمومیت میتوان به کیلیت (خشکی لب‌ها) اشاره کرد. علایم دیگر این مسمومیت شامل خشکی و قرمزی و پوسته پوسته شدن پوست، شکنندگی ناخن، سردرد، تهوع و استفراغ است.۵
منابع:
ویتامین A در منابع حیوانی و گیاهی وجود دارد. از منابع حیوانی این ویتامین میتوان به کبد، چربی شیر و تخم مرغ اشاره کرد. کاروتنوئیدهای پیش ساز این ویتامین در انواع سبزیجات برگ‌دار و میوه‌های سبز وجود دارد.
۳, ۲, ۱. بیوشیمی, هارپر – ۲۰۱۲
۵, ۴. اصول تغذیه, کراوس – ویراست سیزدهم ۲۰۱۳